Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleeğlenceli bir düzen bileğildir. Dostluk, cemiyet ortamında insanların sahi ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Hak değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene çekmek, sosyal hayatın gerçekleşmesini tedariklemek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin alınsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, katiyetle hakikat kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanların reviş ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte dostluk, kişi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-natür ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini tedariklemek maksadıyla konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların kâffesidür. Daha yaygın bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş sosyal yaşyalnız düzenidir. Dostluk Lügat Mealı Dostluk kelimesi Arapça “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “gerçek” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na için dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk valörında da kullanılır. Uran Mealı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu dâhilin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Belirli bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi ortamında esas olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri süje düzlük kısmına Özel Dostluk, kişiler ile ülke veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun mebdelıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik ülke tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Dostluk kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde analog nitelikteki tamam durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk düzlükında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve dünyalık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç metres; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları kabilinden muaddel dostluk dallarında muaddel yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasal mütalaaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir yaşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal hayatı düzenleyip insanların barış ve güvenlik ortamında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun kullanışlı amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında yaşayan insanların, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın mimarisından kaynaklanan gereksinimlerinı alınlamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni hayatın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii mimarisına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine normal yetişmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile sınırlanmışdır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile belli başlı bir organize altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak essah kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük teşhismıyla hak, “bir muadele düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere iki muaddel anlamda kullanılır. Hak haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet valörında ferdî bir özelliği deyimler. Koca her devir haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bildirmek uğrunda ötümlü ve bileğsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu reviş ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzlükında hukuki paha olarak kelam konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet dâhilindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini dâhilermiş kurallar tamamü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve giymek durumunda bulunduğuna için, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini dâhilerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; ister bulunan düzeni mukayyet olmak, gerekse onu bileğsoruntirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her devir adalete mebdevurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta alınmıza oturmuş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması gereken dostluk valörında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan dostluk düzenlerinin namına normal olup olmadığı açısından bir paha ve istimara ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve negatif alınlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon abra ortamında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Olağan olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşyalnız uyacak, hem bile bu sosyal hayatın barış ortamında sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.
Afyon Şirket Avukatı
Tarih: Haziran 20, 2022